prāṇo brahmeti ha smāha kauṣītakistasya ha vā etasya prāṇasya
brahmaṇo mano dūtaṁ vākpariveṣṭrī cakṣurgātraṁ śrotraṁ
saṁśrāvayitṛ yo ha vā etasya prāṇasya brahmaṇo mano dūtaṁ
veda dūtavānbhavati yo vācaṁ pariveṣṭrīṁ
pariveṣṭrīmānbhavati tasmai vā etasmai prāṇāya brahmaṇa etāḥ
sarvā devatā ayācamānā baliṁ haranti tatho evāsmai sarvāṇi
bhūtānyayācamānāyaiva baliṁ haranti ya evaṁ veda
tasyopaniṣanna yācediti tadyathā grāmaṁ bhikṣitvā
labdhopaviśennāhagato dattamaśnīyāmiti ya evainaṁ
purastātpratyācakṣīraṁsta evainamupamantrayante dadāma ta
ityeṣa dharmo yācato bhavatyanantarastevainamupamantrayante
dadāma ta iti ॥ 1 ॥
prāṇo brahmeti ha smāha paiṅgyastasya vā etasya prāṇasya brahmaṇo vāk parastāccakṣurārundhate cakṣuḥ parastācchrotramārundhate śrotraṁ parastānmana ārundhate manaḥ parastāt prāṇa ārundhate tasmai vā etasmai prāṇāya brahmaṇa etāḥ sarvā devatā ayācamānāya baliṁ harantyevaṁ haivāsmai sarvāṇi bhūtānyayācamānāyaiva baliṁ haranti ya evaṁ veda tasyopaniṣanna yācediti tadyathā grāmaṁ bhikṣitvā'labdhvopaviśennāhamato dattamaśnīyāmiti ta evainamupamantrayante ye purastāt pratyācakṣīranneṣa dharmo'yācato bhavatyannadāstvevainamupamantrayante dadāma ta iti ॥ 2 ॥
athāta ekadhanāvarodhanaṁ
yadekadhanamabhidhyāyātpaurṇamāsyāṁ vāmāvāsyāṁ vā
śuddhapakṣe vā puṇye nakṣatre'gnimupasamādhāya parisamuhya
paristīrya paryukṣa pūrvadakṣiṇaṁ jānvācya sruveṇa vā
camasena vā kaṁsena vaitā ājyāhutīrjuhoti
vāṅnāmadevatāvarodhinī sā me'muṣmādidamavarunddhāṁ tasyai
svāhā cakṣurnāma devatāvarodhinī sā
me'muṣmādidamavarunddhāṁ tasyai svāhā śrotraṁ nāma
devatāvarodhinī sā me'muṣmādidamavarunddhāṁ tasyai svāhā
mano nāma devatāvarodhinī sā me'muṣmādidamavarunddhāṁ
tasyai svāhaityatha dhūmagandhaṁ
prajighāyājyalepenāṅgānyanuvimṛjya
vācaṁyamo'bhipravṛjyārthaṁ bravīta dūtaṁ vā
prahiṇuyāllabhate haiva ॥ 3 ॥
athāto daivasmaro yasya priyo bubhūṣeyasyai vā eṣāṁ
vaiteṣamevaitasminparvaṇyagnimupasamādhāyaitayaivāvṛtaitā
juhomyasau svāhā cakṣuste mayi juhomyasau svāhā prajñānaṁ te
mayi juhomyasau svāhetyatha dhūmagandhaṁ
prajighāyājyalepenāṅgānyanuvimṛjya vācaṁyamo'bhipravṛjya
saṁsparśaṁ jigamiṣedapi vātādvā
sambhāṣamāṇastiṣṭhetpriyo haiva bhavati smaranti haivāsya ॥ 4 ॥
athātaḥ sāyamannaṁ prātardanamamtaramagnihotramityācakṣate
yāvadvai
puruṣo bhāsate na tāvatprāṇituṁ śaknoti prāṇaṁ tadā vāci
juhoti
yāvadvai puruṣaḥ prāṇiti na tāvadbhāṣituṁ śaknoti vācaṁ
tadā prāṇe juhotyete'nante'mṛtāhutirjāgracca svapaṁśca
santatamavacchinnaṁ juhotyatha yā anyā āhutayo'ntavatyastāḥ
karmamayyobhavantyetaddha vai pūrve vidvāṁso'gnihotraṁ
juhavāñcakruḥ ॥ 5 ॥
ukthaṁ brahmeti ha smāha śuṣkabhṛṅgarastadṛgityupāsīta
sarvāṇi hāsmai bhūtāni śraiṣṭhyāyābhyarcyante
tadyajurityupāsīta sarvāṇi hāsmai bhūtāni śraiṣṭhyāya
yujyante tatsāmetyupāsīta sarvāṇi hāsmai bhūtāni
śraiṣṭhyāya sannamante tacchrītyupāsīta tadyaśa
ityupāsīta tatteja ityupāsīta tadyathaitacchā strāṇā । m
śrīmattamaṁ yaśasvitamaṁ tejasvitamaṁ bhavati tatho evaivaṁ
vidvānsarveṣāṁ bhūtānāṁ śrīmattamo yaśasvitamastejasvitamo
bhavati tametamaiṣṭakaṁ karmamayamātmānamadhvaryuḥ saṁskaroti
tasminyajurbhayaṁ pravayati yajurmayaṁ ṛṅmayaṁ hotā ṛṅmayaṁ
sāmamayamudgātā sa eṣa sarvasyai trayīvidyāyā ātmaiṣa uta
evāsyātyaitadātmā bhavati evaṁ veda ॥ 6 ॥
athātaḥ sarvajitaḥ kauṣītakesrīṇyupāsanāni bhavanti
yajñopavītaṁ kṛtvāpa ācamya trirudapātraṁ
prasicyodyantamādityamupatiṣṭheta vargo'si pāpmānaṁ me
vṛṅdhītyetayaivāvṛtā madhye santamudvargo'si pāpmānaṁ ma
uddhṛṅdhītyetayaivāvṛtāste yantaṁ saṁvargo'si pāpmānaṁ
me saṁvṛṅdhīti yadahorātrābhyāṁ pāpaṁ karoti
santaddhṛṅkte ॥ 7 ॥
atha māsi māsyamāvāsyāyāṁ paścāccandramasaṁ
dṛśyamānamupatiṣṭhetaivāvṛtā haritatṛṇābhyāmatha vāk
pratyasyati yatte susīmaṁ hṛdayamadhicandramasi śritam ॥
tenāmṛtatvasyeśānaṁ māhaṁ pautramaghaṁ rudamiti na
hāsmātpūrvāḥ prajāḥ prayantīti na
jātaputrasyāthājātaputrasyāha ॥ āpyāsva sametu te sante
payāṁsi samuyantu vājā yamādityā
aṁśumāpyāyayantītyetāstisra ṛco japitvā nāsmākaṁ prāṇena
prajayā paśubhirāpyasveti daivīmāvṛtamāvarta
ādityasyāvṛtamanvāvartayati dakṣiṇaṁ bāhumanvāvartate ॥ 8 ॥
atha paurṇamāsyāṁ purastāccandramasaṁ
dṛśyamānamupatiṣṭhetaitayaivāvṛtā somo rājāsi
vicakṣaṇaḥ pañcamukho'si prajāpatirbrāhmaṇasta ekaṁ mukhaṁ
tena mukhena rājño'tsi tena mukhena māmannādaṁ kuru ॥ rājā
ta ekaṁ mukhaṁ tena mukhena viśotsi tenaiva mukhena māmannādaṁ
kuru ॥ śyenasta ekaṁ mukhaṁ tena mukhena pakṣiṇo'tsi tena
mukhena māmannādaṁ kuru ॥ agnista ekaṁ mukhaṁ tena mukhenemaṁ
lokamatsi tena mukhena māmannādaṁ kuru ॥ sarvāṇi bhūtānītyeva
pañcamaṁ mukhaṁ tena mukhena sarvāṇi bhūtānyatsi tena mukhena
māmannādaṁ kuru ॥ māsmākaṁ prāṇena prajayā
paśubhiravakṣeṣṭhā yo'smādveṣṭi yaṁ ca vayaṁ
dviṣmastasya prāṇena prajayā paśubhiravakṣīyasveti
sthitirdaivīmāavṛtamāvarta ādityasyāvṛtamanvāvartanta iti
dakṣiṇaṁ bāhumanvāvartate ॥ 9 ॥
atha saṁveśyanjāyāyai hṛdayamabhimṛśet ॥ yatte susīme
hṛdaye hitamantaḥ prajāpatau ॥ manye'haṁ māṁ tadvidvāṁsaṁ
māhaṁ pautramaghaṁ rudamiti na hāsmatpūrvāḥ prajāḥ praiti ॥ 10 ॥
atha proṣyānputrasya mūrdhānamabhimṛśati ॥
aṅgādaṅgātsambhavasi hṛdayādadhijāyase ।
ātmā vai putranāmāsi sa jīva śaradaḥ śatam ॥ asāviti
nāmāsya gṛhṇāti । aśmā bhava paraśurbhava hiraṇyamastṛtaṁ
bhava । tejo vai putranāmāsi sa jīva śaradaḥ śatam ॥ asāviti
nāmāsi gṛhṇāti । yena prajāpatiḥ prajāḥ
paryagṛhṇītāriṣṭyai tena tvā parigṛhṇāmyasāvityathāsya
dakṣiṇe karṇe japati ॥ asme prayandhi
maghavannṛjīṣinnitīndraśreṣṭhāni draviṇāni dhehīti
mācchettā mā vyathiṣṭhāḥ śataṁ śarada āyuṣo jīva putra
। te nāmnā mūrdhānamabhijighrāmyasāviti trirasya
mūrdhānamabhijighredgavā tvā hiṅkāreṇābhihiṅkaromīti
trirasya mūrdhānamabhihiṅkuryāt ॥ 11 ॥
athāto daivaḥ parimara etadvai brahma dīpyate
yadagnirjvalatyathaitanmriyate
yanna jvalati tasyādityameva tejo gacchati vāyuṁ prāṇa etadvai
brahma
dīpyate yathādityo dṛśyate'thaitanmriyate yanna dṛśyate tasya
candramasameva tejo gacchati vāyuṁ prāṇa etadvai brahma dīpyate
yaccandramā dṛśyate'thaitanmriyate yanna dṛśyate tasya
vidyutameva tejo
gacchati vāyuṁ prāṇa etadvai brahma dīpyate
yadvidyudvidyotate'thaitanmriyate
yanna vidyotate tasya vāyumeva tejo gacchati vāyuṁ prāṇastā
vā etāḥ
sarvā devatā vāyumeva praviśya vāyau sṛptā na mūrcchante
tasmādeva
punarudīrata ityadhidaivatamathādhyātmam ॥ 12 ॥
etadvai brahma dīpyate yadvācā vadatyathaitanmriyate yanna valati
tasya cakṣureva tejo gacchati prāṇaṁ prāṇa etadvai brahma
dīpyate
yaccakṣuṣā paśyatyathaitanmriyate yanna paśyati tasya
śrotrameva
tejo gacchati prāṇaṁ prāṇa etadvai brahma dīpyate yacchotreṇa
śṛṇotyathaitanmriyate yanna śṛṇoti tasya mana eva tejo
gacchati
prāṇaṁ prāṇa etadvai brahma dīpyate yanmanasā
dhyāyatyathaitanmriyate
yanna dhyāyati tasya prāṇameva tejo gacchati prāṇaṁ prāṇastā
vā
etāḥ sarvā devatāḥ prāṇameva praviśya prāṇe sṛptā na
mūrchante
tasmāddhaiva punarudīrate tadyadiha vā evaṁvidvāṁsa ubhau
parvatāvabhipravarteyātāṁ tustūrṣamāṇo dakṣiṇaścottaraśca
na haivainaṁ stṛṇvīyātāmatha ya enaṁ dviṣanti yāṁśca
svayaṁ
dveṣṭi ta evaṁ sarve parito mriyante ॥ 13 ॥
athāto niḥśreyasādānaṁ etā ha vai devatā ahaṁ śreyase
vivadamānā asmāccharīrāduccakramustaddārubhūtaṁ
śiṣyethaitadvākpraviveśa tadvācā vadacchiṣya
evāthaitaccakṣuḥ praviveśa tadvācā vadaccakṣuṣā
paśyacchiṣya evāthaitacchrotraṁ praviveśa tadvācā
vadaccakṣuṣā paśyacchrotreṇa śṛṇvanmanasā
dhyāyacchiṣya evāthaitatprāṇaḥ praviveśa tattata eva
samuttasthau taddevāḥ prāṇe niḥśreyasaṁ vicintya prāṇameva
prajñātmānamabhisaṁstūya sahaitaiḥ
sarvairasmāllokāduccakramuste
vāyupratiṣṭhākāśātmānaḥ svaryayustaho
evaivaṁvidvānsarveṣāṁ
bhūtānāṁ prāṇameva prajñātmānamabhisaṁstūya sahaitaiḥ
sarvairasmāccharīrādutkrāmati sa vāyupratiṣṭhākāśātmā
na svareti tadbhavati yatraitaddevāstatprāpya tadamṛto bhavati
yadamṛtā devāḥ ॥ 14 ॥
athātaḥ pitāputrīyaṁ sampradānamiti cācakṣate pitā putraṁ
praṣyāhvayati navaistṛṇairagāraṁ
saṁstīryāgnimupasamādhāyodakumbhaṁ sapātramupanidhāyāhatena
vāsasā sampracchannaḥ śyeta etya putra upariṣṭadabhinipadyata
indriyairasyendriyāṇi saṁspṛśyāpi vāsyābhimukhata
evāsītāthāsmai samprayacchati vācaṁ me tvayi dadhānīti pitā
vācaṁ te mayi dadha iti putraḥ prāṇaṁ me tvayi dadhānīti pitā
prāṇaṁ te mayi dadha iti putraścakṣurme tvayi dadhānīti pitā
cakṣuste mayi dadha iti putraḥ śrotraṁ me tvayi dadhānīti pitā
śrotraṁ te mayi dadha iti putro mano me tvayi dadhānīti pitā
manaste mayi dadha iti putro'nnarasānme tvayi dadhānīti
pitānnarasāṁste mayi dadha iti putraḥ karmāṇi me tvayi
dadhānīti pitā karmāṇi te mayi dadha iti putraḥ sukhaduḥkhe me
tvayi dadhānīti pitā sukhaduḥkhe te mayi dadha iti putra ānandaṁ
ratiṁ prajāiṁ me tvayi dadhānīti pitā ānandaṁ ratiṁ prajātiṁ
te
mayi dadha iti putra ityāṁ me tvayi dadhānīti pitā ityāṁ te mayi
dadha iti putro dhiyo vijñātavyaṁ kāmānme tvayi dadhānīti
piutā
dhiyo vijñātavyaṁ kāmāṁste mayi dadha iti putro'tha
dakṣiṇāvṛdupaniṣkrāmati taṁ pitānumantrayate yaśo
brahmavarcasamannādyaṁ kīrtistvā juṣatāmityathetaraḥ
savyamaṁsamanvavekṣate pāṇi nāntardhāya vasanāntena vā
pracchadya svargāllokānkāmānavāpnuhīti sa yadyagadaḥ
syātputrasyaiśvarye pitā vasetparivā vrajedyayurvai
preyādyadevainaṁ
samāpayati tathā samāpayitavyo bhavati tathā samāpayitavyo
bhavati ॥ 15 ॥