pratardano ha vai daivodāsirindrasya priyaṁ dhāmopajagāma yuddhena
pauruṣeṇa ca taṁ hendra uvāca pratardana varaṁ te dadānīti sa
hovāca pratardanastvameva vṛṇīśva yaṁ tvaṁ manuṣyāya
hitatamaṁ
manyasa iti taṁ hendra uvāca na vai varaṁ parasmai vṛṇīte
tvameva
vṛṇīśvetyavaro vaitarhi kila ma iti hovāca pratardano'tho
khalvindraḥ
satyādeva neyāya satyaṁ hīndraḥ sa hovāca māmeva
vijānīhyetadevāhaṁ
manuṣyāya hitatamaṁ manye yanmāṁ vijānīyāṁ triśīrṣāṇaṁ
tvāṣṭramahanamavāṅmukhānyatīnsālāvṛkebhyaḥ prāyacchaṁ
bahvīḥ
sandhā atikramya divi prahlādīnatṛṇamahamantarikṣe
paulomānpṛthivyāṁ kālakāśyāṁstasya me tatra na loma ca
nāmīyate
sa yo māṁ vijānīyānnāsya kena ca karmaṇā loko mīyate na
mātṛvadhena
na pitṛvadhena na steyena na bhrūṇahatyayā nāsya pāpaṁ ca na
cakṛṣo mukhānnīlaṁ vettīti ॥ 1 ॥
sa hovāca prāṇo'smi prajñātmā taṁ
māmāyuramṛtamityupāsvāyuḥ
prāṇaḥ prāṇo vā āyuḥ prāṇa uvācāmṛtaṁ
yāvaddhyasmincharīre
prāṇo vasati tāvadāyuḥ prāṇena
hyevāmuṣmiṁlloke'mṛtatvamāpnoti
prajñayā satyasaṅkalpaṁ sa yo ma āyuramṛtamityupāste
sarvamāyurasmiṁlloka evāpnotyamṛtatvamakṣitiṁ svarge loke
taddhaika
āhurekabhūyaṁ vai prāṇā gacchantīti na hi kaścana
śaknuyātsakṛdvācā nāma prajñāpayituṁ cakṣuṣā rūpaṁ
śrotreṇa śabdaṁ manasā dhyānamityekabhūyaṁ vai prāṇā bhūtvā
ekaikaṁ sarvāṇyevaitāni prajñāpayanti vācaṁ vadatīṁ sarve
prāṇā
anuvadanti cakṣuḥ paśyatsarve prāṇā anupaśyanti śrotraṁ
śṛṇvatsarve prāṇā anuśṛṇvanti mano dhyāyatsarve prāṇā
anudhyāyanti prāṇaṁ prāṇantaṁ sarve prāṇā
anuprāṇantītyevamuhaivaitaditi hendra uvācāstītyeva prāṇānāṁ
niḥśreyasādānamiti ॥ 2 ॥
jīvati vāgapeto mūkānvipaśyāmo jīvati
cakṣurapeto'ndhānvipaśyāmo
jīvati śrotrāpeto badhirānvipaśyāmo jīvato bāhucchinno
jīvatyūrucchinna ityevaṁ hi paśyāma ityatha khalu prāṇa eva
prajñātmedaṁ śarīraṁ parigṛhyotyāpayati
tasmādetamevokthamupāsīta
yo vai prāṇaḥ sā prajñā yā vā prajñā sa prāṇaḥ saha
hyetāvasmiñcharīre vasataḥ sahotkrāmatastasyaiṣaiva
dṛṣṭiretadvijñānaṁ yatraitatpuruṣaḥ suptaḥ svapnaṁ na
kañcana
paśyatyathāsminprāṇa evaikadhā bhavati tadainaṁ
vāksarvairnāmabhiḥ
sahāpyeti cakṣuḥ sarvai rūpaiḥ sahāpyeti śrotraṁ sarvaiḥ
śabdaiḥ
sahāpyeti manaḥ sarvairdhyātaiḥ sahāpyeti sa yadā pratibudhyate
yathāgnerjvalato visphuliṅgā
vipratiṣṭherannevamevaitasmādātmanaḥ
prāṇā yathāyatanaṁ vipratiṣṭhante prāṇebhyo devā devebhyo
lokāstasyaiṣaiva siddhiretadvijñānaṁ yatraitatpuruṣa ārto
mariṣyannābalya nyetya mohaṁ naiti tadāhurudakramīccittaṁ na
śṛṇoti na paśyati vācā vadatyathāsminprāṇa evaikadhā bhavati
tadainaṁ vāva sarvairnāmabhiḥ sahāpyeti cakṣuḥ sarvai rūpaiḥ
sahāpyeti śrotraṁ sarvaiḥ śabdaiḥ sahāpyeti manaḥ
sarvairdhyātaiḥ
sahāpyeti sa yadā pratibudhyate yathāgnerjvalato visphuliṅgā
vipratiṣṭherannevamevaitasmādātmanaḥ prāṇā yathāyatanaṁ
vipratiṣṭhante prāṇebhyo devā devebhyo lokāḥ ॥ 3 ॥
sa yadāsmāccharīrādutkrāmati vāgasmātsarvāṇi
nāmānyabhivisṛjate vācā sarvāṇi nāmānyāpnoti
prāṇo'smātsarvāngandhānabhivisṛjate prāṇena
sarvāngandhānāpnoti cakṣurasmātsarvāṇi rūpāṇyabhivisṛjate
cakṣuṣā sarvāṇi rūpāṇyāpnoti
śrotramasmātsarvāñchabdānabhivisṛjate śrotreṇa
sarvāñchabdānāpnoti mano'smātsarvāṇi dhyātānyabhivisṛjate
manasā sarvāṇi dhyātānyāpnoti saiṣā prāṇe sarvāptiryo vai
prāṇaḥ sā prajñā yā vā prajñā sa prāṇaḥ sa ha
hyetāvasmiñcharīre vasataḥ sahatkrāmato'tha khalu yathā
prajñāyāṁ sarvāṇi bhūtānyekī bhavanti tadvyākhyāsyāmaḥ ॥ 4 ॥
vāgevāsmā ekamaṅgamudūḍhaṁ tasyai nāma parastātprativihitā
bhūtamātrā ghrāṇamevāsyā ekamaṅgamudūḍhaṁ tasya gandhaḥ
parastātprativihitā bhūtamātrā cakṣurevāsyā
ekamaṅgamudūḍhaṁ
tasya rūpaṁ parastātprativihitā bhūtamātrā śrotramevāsyā
ekamaṅgamudūḍhaṁ tasya śabdaḥ parastātprativihitā bhūtamātrā
jihvaivāsyā ekamaṅgamudūḍhaṁ tasyānnarasaḥ parastātprativihitā
bhūtamātrā hastāvevāsyā ekamaṅgamudūḍhaṁ tayoḥ karma
parastātprativihitā bhūtamātrā śarīramevāsyā
ekamaṅgamudūḍhaṁ
tasya sukhaduḥkhe parastātprativihitā bhūtamātrā upastha evāsyā
ekamaṅgamudūḍhaṁ tasyānando ratiḥ prajātiḥ parastātprativihitā
bhūtamātrā pādāvevāsyā ekamaṅgamudūḍhaṁ tayorityā
parastātprativihitā bhūtamātrā prajñaivāsyā
ekamaṅgamudūḍhaṁ
tasyai dhiyo vijñātavyaṁ kāmāḥ parastātprativihitā
bhūtamātrā ॥ 5 ॥
prajñayā vācaṁ samāruhya vācā sarvāṇi sāmānyāpnoti
prajñayā prāṇaṁ samāruhya prāṇena sarvāngandhānāpnoti
prajñayā cakṣuḥ samāruhya sarvāṇi rūpāṇyāpnoti prajñayā
śrotraṁ samāruhya śrotreṇa sarvāñchabdānāpnoti prajñayā
jihvāṁ samāruhya jihvāyā sarvānannarasānāpnoti prajñayā
hastau samāruhya hastābhyāṁ sarvāṇi karmāṇyāpnoti prajñayā
śarīraṁ samāruhya śarīreṇa sukhaduḥkhe āpnoti prajñayopasthaṁ
samāruhyopasthenānandaṁ ratiṁ prajātimāpnoti prajñayā pādau
samāruhya pādābhyāṁ sarvā ityā āpnoti prajñayaiva dhiyaṁ
samāruhya prajñayaiva dhiyo vijñātavyaṁ kāmānāpnoti ॥ 6 ॥
na hi prajñāpetā vāṅnāma kiñcana prajñapayedanyatra me
mano'bhūdityāha nāhametannāma prājñāsiṣamiti na hi
prajñāpetaḥ prāṇo gandhaṁ kañcana prajñapayedanyatra me
mano'bhūdityāha nāhametaṁ gandhaṁ prājñāsiṣamiti nahi
prajñāpetaṁ cakṣū rūpaṁ kiñcana prajñapayedanyatra me
mano'bhūdityāha nāhametadrūpaṁ prājñāsiṣamiti nahi
prajñāpetaṁ śrotraṁ śabdaṁ kañcana prajñapayedanyatra me
mano'bhūdityāha nāhametaṁ śabdaṁ prājñāsiṣamiti nahi
prajñāpetā jihvānnarasaṁ kañcana prajñapayedanyatra me
mano'bhūdityāha nāhametamannarasaṁ prājñāsiṣamiti nahi
prajñāpetau hatau karma kiñcana prajñapetāmanyatra me
mano'bhūdityāha nāhametatkarma prājñāsiṣamiti nahi
prajñāpetaṁ śarīraṁ sukhaduḥkhaṁ kiñcana prajñapayedanyatra
me mano'bhūdityāha nāhametatsukhaduḥkhaṁ prājñāsiṣamiti
nahi prajñāpeta upastha ānandaṁ ratiṁ prajātiṁ kañcana
prajñapayedanyatra me mano'bhūdityāha nāhametamānandaṁ ratiṁ
prajātiṁ prājñāsiṣamiti nahi prajñāpetau pādāvityāṁ
kāñcana prajñapayetāmanyatra me mano'bhūdityāha
nāhametāmityāṁ
prājñasiṣamiti nahi prajñāpetā dhīḥ kācana siddhyenna
prajñātavyaṁ prajñāyet ॥ 7 ॥
na vācaṁ vijijñāsīta vaktāraṁ vidyānna gandhaṁ
vijijñāsīta
ghrātāraṁ vidyānna rūpaṁ vijijñāsīta rūpavidaṁ vidyānna
śabdaṁ vijijñāsīta śrotāraṁ vidyānnānnarasaṁ
vijijñāsītānnarasavijñātāraṁ vidyānna karma vijijñāsīta
kartāraṁ vidyānna sukhaduḥkhe vijijñāsīta
sukhaduḥkhayorvijñātāraṁ
vidyānnānandaṁ ratiṁ prajātiṁ vijijñāsītānandasya rateḥ
prajātervijñātāraṁ vidyānnetyāṁ vijijñāsītaitāraṁ
vidyānna
mano vijijñāsīta mantāraṁ vidyāttā vā etā daśaiva
bhūtamātrā
adhiprajñaṁ daśa prajñāmātrā adhibhūtaṁ yaddhi
bhūtamātrā na
syurna prajñāmātrāḥ syuryadvā prajñāmātrā na syurna
bhūtamātrāḥ
syuḥ ॥ 8 ॥
na hyanyatarato rūpaṁ kiñcana siddhyenno etannānā tadyathā
rathasyāreṣu nemirarpitā nābhāvarā arpitā evamevaitā
bhūtamātrāḥ
prajñāmātrā svarpitāḥ prajñāmātrāḥ prāṇe arpitā eṣa
prāṇa eva
prajñātmānando'jaro'mṛto na sādhunā karmaṇā bhūyānno
evāsādhunā
karmaṇā kanīyāneṣa hyevainaṁ sādhukarma kārayati taṁ
yamanvānuneṣatyeṣa evainamasādhu karma kārayati taṁ yamebhyo
lokebhyo
nunutsata eṣa lokapāla eṣa lokādhipatireṣa sarveśvaraḥ sa
ma ātmeti
vidyātsa ma ātmeti vidyāt ॥ 9 ॥