atha ha enaṁ śaibyaḥ satyakāmaḥ papraccha । athedānīṁ parāparabrahmaprāptisādhanatvena oṅkārasyopāsanavidhitsayā praśna ārabhyate । saḥ yaḥ kaścit ha vai bhagavan , manuṣyeṣu manuṣyāṇāṁ madhye tat adbhutamiva prāyaṇāntaṁ maraṇāntaṁ yāvajjīvamityetat ; oṅkāram abhidhyāyīta ābhimukhyena cintayet । bāhyaviṣayebhya upasaṁhṛtakaraṇaḥ samāhitacitto bhaktyāveśitabrahmabhāve oṅkāre ātmapratyayasantānāvicchedo bhinnajātīyapratyayāntarākhilīkṛto nivātasthadīpaśikhāsamo'bhidhyānaśabdārthaḥ । satyabrahmacaryāhiṁsāparigrahatyāgasaṁnyāsaśaucasantoṣāmāyāvitvādyanekayamaniyamānugṛhītaḥ saḥ evaṁ yāvajjīvavratadhāraṇaḥ, katamaṁ vāva, aneke hi jñānakarmabhirjetavyā lokāstiṣṭhanti ; teṣu tena oṅkārābhidhyānena katamaṁ saḥ lokaṁ jayatīti ॥

pṛṣṭavate tasmai sa ha uvāca pippalādaḥ — etadvai satyakāma । etat brahma vai paraṁ ca aparaṁ ca brahma paraṁ satyamakṣaraṁ puruṣākhyam aparaṁ ca prāṇākhyaṁ prathamajaṁ yat tadoṅkāra eva oṅkārātmakam oṅkārapratīkatvāt । paraṁ hi brahma śabdādyupalakṣaṇānarhaṁ sarvadharmaviśeṣavarjitam , ato na śakyamatīndriyagocaratvātkevalena manasāvagāhitum । oṅkāre tu viṣṇvādipratimāsthānīye bhaktyāveśitabrahmabhāve dhyāyināṁ tatprasīdatītyavagamyate śāstraprāmāṇyāt । tathā paraṁ ca brahma । tasmātparaṁ cāparaṁ ca brahma yadoṅkāra ityupacaryate । tasmādevaṁ vidvān etenaiva ātmaprāptisādhanenaiva oṅkārābhidhyānena ekataraṁ paramaparaṁ vā anveti brahmānugacchati ; nediṣṭhaṁ hyālambanamoṅkāro brahmaṇaḥ ॥

sa yadyapyoṅkārasya sakalamātrāvibhāgajño na bhavati, tathāpyoṅkārābhidhyānaprabhāvādviśiṣṭāmeva gatiṁ gacchati ; etadekadeśajñānavaiguṇyatayoṅkāraśaraṇaḥ karmajñānobhayabhraṣṭo na durgatiṁ gacchati ; kiṁ tarhi, yadi evamoṅkārameva ekamātrāvibhāgajña eva kevalaḥ abhidhyāyīta ekamātraṁ sadā dhyāyīta, sa tenaiva ekamātrāviśiṣṭoṅkārābhidhyānenaiva saṁveditaḥ sambodhitaḥ tūrṇaṁ kṣiprameva jagatyāṁ pṛthivyām abhisampadyate । kim ? manuṣyalokam । anekāni hi janmāni jagatyāṁ sambhavanti । tatra taṁ sādhakaṁ jagatyāṁ manuṣyalokameva upanayante upanigamayanti ṛcaḥ । ṛgvedarūpā hyoṅkārasya prathamā ekamātrā । tena sa tatra manuṣyajanmani dvijāgryaḥ san tapasā brahmacaryeṇa śraddhayā ca sampannaḥ mahimānaṁ vibhūtim anubhavati na vītaśraddho yatheṣṭaceṣṭo bhavati ; yogabhraṣṭaḥ kadācidapi na durgatiṁ gacchati ॥

atha punaḥ yadi dvimātrāvibhāgajño dvimātreṇa viśiṣṭamoṅkāramabhidhyāyīta svapnātmake manasi mananīye yajurmaye saumadaivatye sampadyate ekāgratayātmabhāvaṁ gacchati, sa evaṁ sampanno mṛtaḥ antarikṣam antarikṣādhāraṁ dvitīyamātrārūpaṁ dvitīyamātrārūpaireva yajurbhiḥ unnīyate somalokaṁ saumyaṁ janmaprāpayanti taṁ yajūṁṣityarthaḥ । sa tatra vibhūtimanubhūya somaloke manuṣyalokaṁ prati punarāvartate ॥

yaḥ punaḥ etam oṅkāraṁ trimātreṇa trimātrāviṣayavijñānaviśiṣṭena omityetenaiva akṣareṇa paraṁ sūryāntargataṁ puruṣaṁ pratīkatvena abhidhyāyīta tenābhidhyānena pratīkatvena hyālambanatvaṁ prakṛtamoṅkārasya paraṁ cāparaṁ ca brahmeti abhedaśruteḥ, oṅkāramiti ca dvitīyānekaśaḥ śrutā bādhyetānyathā । yadyapi tṛtīyābhidhānatvena karaṇatvamupapadyate, tathāpi prakṛtānurodhāttrimātraṁ paraṁ puruṣamiti dvitīyaiva pariṇeyā ‘tyajedekaṁ kulasyārthe’ iti nyāyena । saḥ tṛtīyamātrārūpe tejasi sūrye sampanno bhavati dhyāyamānaḥ, mṛto'pi sūryātsomalokādivanna punarāvartate ; kintu sūrye sampannamātra eva । yathā pādodaraḥ sarpaḥ tvacā vinirmucyate jīrṇatvagvinirmuktaḥ sa punarnavo bhavati । evaṁ ha vai eṣa yathā dṛṣṭāntaḥ sa pāpmanā sarpatvaksthānīyenāśuddhirūpeṇa vinirmuktaḥ saḥ sāmabhiḥ tṛtīyamātrārūpaiḥ ūrdhvamunnīyate brahmalokaṁ hiraṇyagarbhasya brahmaṇo lokaṁ satyākhyam । saḥ hiraṇyagarbhaḥ sarveṣāṁ saṁsāriṇāṁ jīvānāmātmabhūtaḥ । sa hyantarātmā liṅgarūpeṇa sarvabhūtānām । tasmin hi liṅgātmani saṁhatāḥ sarve jīvāḥ । tasmātsa jīvaghanaḥ sa vidvāṁstrimātroṅkārābhijñaḥ etasmājjīvaghanāt hiraṇyagarbhātparātparaṁ paramātmākhyaṁ puruṣamīkṣate puriśayaṁ sarvaśarīrānupraviṣṭaṁ paśyati dhyāyamānaḥ । tat etau asminyathoktārthaprakāśakau ślokau mantrau bhavataḥ ॥

tisraḥ trisaṅ‍khyākā akārokāramakārākhyāḥ oṅkārasya mātrāḥ । mṛtyumatyaḥ mṛtyuryāsāṁ vidyate tā mṛtyumatyaḥ mṛtyugocarādanatikrāntāḥ mṛtyugocarā evetyarthaḥ । tā ātmano dhyānakriyāsu prayuktāḥ । kiñca, anyonyasaktāḥ itaretarasambaddhāḥ । anaviprayuktāḥ viśeṣeṇaikaikaviṣaya eva prayuktā viprayuktāḥ, na tathā viprayuktā aviprayuktāḥ, na aviprayuktā anaviprayuktāḥ । kiṁ tarhi, viśeṣeṇaikasmindhyānakāle tisṛṣu kriyāsu bāhyābhyantaramadhyamāsu jāgratsvapnasuṣuptasthānapuruṣābhidhyānalakṣaṇāsu yogakriyāsu yuktāsu samyakprayuktāsu samyagdhyānakāle prayojitāsu na kampate na calati jñaḥ yogī yathoktavibhāgajñaḥ oṅkārasyetyarthaḥ । na tasyaivaṁvidaścalanamupapadyate । yasmājjāgratsvapnasuṣuptapuruṣāḥ saha sthānairmātrātrayarūpeṇoṅkārātmarūpeṇa dṛṣṭāḥ ; sa hyevaṁ vidvānsarvātmabhūta oṅkāramayaḥ kuto vā caletkasminvā ॥

sarvārthasaṅgrahārtho dvitīyo mantraḥ — ṛgbhiḥ etaṁ lokaṁ manuṣyopalakṣitam । yajurbhiḥ antarikṣaṁ somādhiṣṭhitam । sāmabhiḥ yat tadbrahmaloka iti tṛtīyaṁ kavayaḥ medhāvino vidyāvanta eva nāvidvāṁsaḥ vedayante । taṁ trividhaṁ lokamoṅkāreṇa sādhanenāparabrahmalakṣaṇam anveti anugacchati vidvān । tenaivoṅkāreṇa yattatparaṁ brahmākṣaraṁ satyaṁ puruṣākhyaṁ śāntaṁ vimuktajāgratsvapnasuṣuptādiviśeṣaṁ sarvaprapañcavivarjitam , ata eva ajaraṁ jarāvarjitam amṛtaṁ mṛtyuvarjitamata eva । yasmājjarādivikriyārahitamataḥ abhayam । yasmādevābhayaṁ tasmāt paraṁ niratiśayam । tadapyoṅkāreṇaivāyatanena gamanasādhanenānvetītyarthaḥ । itiśabdo vākyaparisamāptyarthaḥ ॥